Adı Einstein İle Anılan Türk: Feryal Özel

2019 yılının Nisan ayında; bilim insanları uzun süren çalışmaların ardından bugüne kadar çekilen ilk kara delik fotoğrafını bizler ile paylaşmıştı. İlk kez doğrudan görüntülemeyi başaran ekipte 200 bilim insanı bulunuyordu. Feryal Özel, birçok bilim insanının yer aldığı bu ekipte tek Türk olarak ‘Modelleme ve Analiz Çalışma Grubu’nu yönetti.

Bilim dünyasında büyük yankı uyandıran; Albert Einstein, Jonh Nash gibi başarılarıyla tanınmış ünlü bilim insanlarını görebildiğimiz ‘Büyük Fikirler’ listesinde artık iki de kadın var. 20 kişinin yer aldığı bu listedeki kadınlardan biri Kanada asıllı Sara Seager, diğeri ise bir Türk: Feryal Özel.

1975 doğumlu, anne ve babası doktor olan Feryal Özel, İstanbul’da dünyaya gelmiştir. 1992 yılında Üsküdar Amerikan Lisesi’nden mezun olduktan sonra eğitiminin devamı için New York’a gitmiştir. Üstün başarısı sayesinde Columbia Üniversitesi’nde Fizik ve Uygulamalı Matematik bölümünde okul ikincisi olarak Yüksek Onur Derecesi almıştır. Özel, İsviçre’nin Cenevre kentindeki CERN ve aynı zamanda Danimarka’nın Kopenhag kentindeki Niels Bohr Enstitüsü‘nde fizik üzerine yüksek lisans eğitimini tamamladı.

ABD’ye döndüğü sırada Harvard Üniversitesi’nin doktora programına kabul edilerek, 2002 yılında astrofizik üzerine hazırlandığı doktorasını kusursuz bir şekilde tamamladı. ABD’de yaşadığı yıllarda Astrofizikçi Demetrios Psaltis ile bir evlilik yaşamış, evlilikleri sonucunda iki kız çocuğu sahibi olmuşlardır.

Doktora eğitimi sonrası burs kazanan Özel, 3 yıl boyunca Princeton İleri Araştırmalar Enstitüsü’nde görev yaptı ve ardından dünyanın en tanınmış insanları ile birlikte ‘Büyük Fikirler’ listesinde ‘Dünyanın En Zeki Kadını’ olarak yer almayı başardı. Nötron yıldızları ve kara delikler alanındaki araştırmalarıyla tanınmış olup güncel olarak da çalışmalarını Arizona Üniversitesi’nde sürdürmektedir.

3 yıl boyunca NASA İleri Araştırmalar Enstitüsü’nde görev yapan Astrofizikçi, 2002 yılında doktor, 2003 yılında yardımcı doçent, 2004 yılında doçent, 2005 yılında profesör olmuştu.

NASA ve Arizona Üniversitesi’nde  görev yapan Türk bilim insanı Feryal Özel, 20 yılı aşkın bir süre boyunca yürüttüğü projeyle kara deliğin ilk kez fotoğraflanmasını sağlayarak bilim dünyasında tartışmalara yol açan ve Einstein’ın bile zamanında varlığından kuşku duyduğu kara deliklerle ilgili bildiklerimizi çok farklı bir noktaya taşıdı.

Kara delik üzerine yaptığı çalışmalarına devam ettiği yıllarda, Harvard Radcliffe Enstitüsü’ne (2012) ve Berkeley Miller Enstitüsü’ne (2014) üye seçildi. Aynı zamanda Türkiye’de Bilim Akademisi üyesiydi.

Astrofizik konusunda yaptığı çalışmaları nedeniyle çok sayıda ödüle layık görüldü;

• 2020- Breakthrough Ödülü,
• 2019- Odtü Üstün Hizmet Ödülü,
• 2013- Amerikan Astrofizik Derneği’nin -en başarılı astrofizikçi- Maria Goeppert Mayer ödülü,
• 2010 – Harvard Üniversitesi’nin en başarılı astrofizikçi ödülü,
• 2003 – Değerli Bilimadamı Ödülü, Daughters Atatürk Vakfı,
• 1999 – Van Vleck Bursu, Harvard Üniversitesi,
• 1994-1996 – Fu Vakfı Bursu, Columbia Üniversitesi,
• 1995 – CERN Araştırma Bursu, aldığı burs ve ödüllerden sadece birkaçıdır.

İlk kara delik fotoğrafı “Powehi”nin görüntülenmesini sağlayarak “Olay Ufku Teleskobu” projesinde çalışan tek Türk bilim insanı olan Astrofizik Profesörü Feryal Özel, Boğaziçi Üniversitesi “Boğaziçi Lectures Feyyaz Berker Series” programında yaptığı konuşması, 7’den 70’e büyük ilgiyle takip edildi. Bilim dünyasındaki cinsiyete dayalı önyargılara, ekip çalışmasının önemine ve uzun soluklu yolculuklarda motivasyonu korumanın sırlarına da değindiği röportajları ile CNN kanallarındaki belgesel programları dünyada büyük ilgi uyandırdı.

Hepimizin tanıdığı Albert Einstein’ın kara deliklerle ilgili bir teori yazdığını fakat kara deliklerin varlığını hiçbir zaman kabul etmediğini kaydeden Özel, onun arkasından gelen bilim insanlarının kara deliklerle ilgili teoriyi geliştirdiğini ve konuyla ilgili çalışmaların yapılmaya başlandığını belirterek, evrende oluşmuş ilk cisimlere bakıldığında kara deliklerin o noktada oluştuğunu ve büyümeye başladıklarını ispatladı.

Einstein’in Görelilik Teorisi’nde dile getirdiği ancak teleskop ışınlarını yuttuğu için görüntülenemeyen kara delikleri görüntüleme üzerine çalışarak, başında bulunduğu Modelleme ve Analiz Çalışma Grubu ile farklı teleskoplardan elde edilen milyonlarca veriyi birleştirip 2019 yılında ortaya tek bir fotoğraf çıkarmayı başarmıştır.

Uzay çağının özel annesi Feryal Özel, Türkiye’den Arizona’ya, Arizona’dan Kara Deliğe olan 20 yıllık yolculuğu sayesinde ‘Fark Yaratan Kadın’ unvanıyla Yaşam Boyu Onur Ödülü’nün sahibi olmuştur.

Damla DOLAN

Yazarın diğer yazıları için:
Nasa’nın Seçtiği İlk Türk Kadın: Dilhan Eryurt
NASA Onu Seçti: Eren Özmen