4 Adımda Hayatınızı Nasıl Değiştirebilirsiniz?
Radyoda sevmediğiniz bir şarkıyı dinlediğinizi fark edince ne yaparsınız? Kanal mı değiştirişiniz? Ya istemediğiniz bir hayatı yaşadığınızı fark ederseniz, hayatınızı nasıl değiştirebilirsiniz? Farklı bir hayat yaşayabilirsiniz. Eğer yaşamınızdan memnun değilseniz, yaşamınızda istemediğiniz şeyleri değiştirmek, sevmediğiniz radyo kanalını değiştirmek kadar kolay.
Eric Berne (1910-1972) bir insanın nasıl bir hayat süreceğinin, doğumundan itibaren ilk birkaç yıl içerisinde belirlendiğini söyler. Çocuk henüz 8 yaşına gelene kadar anne-baba, bakıcı ve öğretmenlerinin söz ve davranışlarına yüklediği anlamlarla, büyüdüğünde nasıl bir hayat yaşayacağına farkında olmadan karar vermektedir. Küçükken kendi ellerimizle ve farkında olmadan yazdığımız o senaryoyu büyüdüğümüzde tüm hayatımı boyunca yine farkında olmadan, oynuyoruz.
Anne babamız, öğretmenlerimiz ve bakıcımızın söz ve davranışlarını, o dönemde yaşadığımız olayları ve izlediğimiz filmleri tamamen bebek ve çocuk aklımızla algılayıp ve hayatla ilgili inançlarımızı oluştururuz. Bu inanç ve yargıları uzun yıllar boyunca test edip ve farkında olmadan daha da benimseyerek hayata bakış açısı haline getiririz.
Örneğin babasından harçlık isteyen bir çocuk, babasının “para ağaçta mı yetişir, sen benim o parayı kazanmak için ne kadar çalıştığımı biliyor musun?”, cevabını çocuk aklıyla algılayışı üzerine bir dizi kararlar verip, birçok inanç ve yargı dizisi oluşturur:
- “Para kolay kazanılmaz”
- “Baba olmak, çok yorgun olmak demektir,”
- “Erkek olmak için, yorucu şekilde para kazanmak gerekir,”
- “Para kazanılan bir şeydir, kolay gelen para değersizdir.”
- “Para kazanmak için çok çalışmak ve çok yorgun olmak gerekir,”
- “Babalar çocuklarına kolay para vermez,”
- “Büyüdüğümde çok yorucu işlerde çalışmalıyım,”
- “Babamın takdirini kazanmak için büyüdüğümde çok çalışmalı ve yorucu bir iş seçmeliyim”
- “Para, çocuklardan daha değerlidir”
Şeklinde yüzlerce inançtan birini benimseyip böylece gelecekte yaşayacağı hayatı seçer. Çocuğun bu konudaki sonradan yaşayacağı ve gözlemleyeceği her olay da bu inançlar çerçevesinde gelişir. Büyüdüğünde kolay ve çok para kazanabileceği bir iş bulduğunda bir yerlerde bir eksiklik olduğunu hissedebilir. Çünkü bu iş yorucu değildir ve aile geçindirmek için olması gereken “yeterli yorgunluk” hissi yoktur. Erkek olamamıştır. Ve sonra o işi bırakıp (belki biraz daha fazla kazanabileceği) daha yorucu bir iş bulur. Üstelik küçük yaşlarda izlenen filmler, oynanan oyunların bile yaşam senaryosunun oluşumunda belirleyici rol oynayabildiği belirtilmektedir.
Hayatımızda radikal değişiklikler yapıp senaryomuzun dışına çıkabilir miyiz?
Uzmanlar bunun mümkün olduğunu, kendimizle ilgili benimsediğimiz varsayım ve yargılarımızı fark edip terk ettikçe, gerçekleri algılayış şeklimizin değiştiğini ve hayatın da bize daha güzel cevaplar verdiğini belirtiyorlar.
Herkes kendi hayatıyla ilgili konularda özgür bir şekilde kararlar verip, çocukluğunda belirlediği yaşam senaryosunu yeniden yazma kararı alabilir.
Eric Berne, Principles Of GroupTreatment adlı kitabında da, bir insanın hiçbir şey yapmadan, hayatında iyi bir şeyler olmasını beklemeyi “Noel Baba’yı beklemek” olarak adlandırmıştır. Hiçbir şey yapmadan Noel Baba’yı beklemek yerine, insan kendi yaşamının sorumluluklarını üstlenmelidir. Böylece insan bir işte başarılı olmazsa, bundan dersler çıkarıp tekrar dener, anda yaşar, başkalarını suçlamak yerine kendi yaşamının sorumluluğunu alır. Ve onlar, kendilerinin ve başka insanların duygularını anlayan insanlardır. Kendisine anlamlı bir amaç belirleyip, bu amaç için elinden gelenin en iyisini yapmaya çalışan, anı yaşayıp zamanını en uygun şekilde değerlendiren, diğer taraftan da kendisini ve hayatı kusurlarıyla birlikte kabullenen bir kişidir.
Örneğin günümüzde birçok genç insanda görüldüğü gibi “benim kafam matematiğe çalışmaz” inancı olan biri, yaşam senaryosunu bu inancı üzerine kurgulamış olabilir. Şu durumda önünde iki seçenek vardır. Birincisi ne zaman matematikle ilgili bir sorun yaşasa kendisini kötü hissedip elinden bir şey gelmediğini düşünebilir. Her seferinde de “matematikle aramın iyi olmadığını ben demiştim” diyebilir. Ya da bu sorunun üzerine gidip gerekli destekleri de alarak sorunu çözme yolunu arayabilir. Onu yenme konusunda başarılar elde ettikçe, kendisiyle ilgili bir inancın değişmeye başladığını gördükçe, yaşam kurgusunun kurulu olduğu kendisiyle ilgili diğer yargıları da sorgulama konusu haline getirebilecektir.
Ya da bir insanın kendisiyle ilgili şu şekilde inançları olduğunu düşünelim:
“Ben sunum yapamam”, “Ben toplum önünde konuşamam”, “Ben, Kim 1 Milyon İster, yarışma programına katılamam, çünkü spot ışıklar arasında dilim tutulur”. Bunlar kimi zaman bir zincirin halkaları gibi iç içe geçmiş şekilde birbirine bağlıdır. Birinin kırılması ve kişinin kendisi ile ilgili gerçeği yansıtmayan yargıları olabileceği fikri oluşur. Böylece diğerleri de kişi tarafından sorgulanabilir hale gelir.
Hayatında radikal bir değişiklik yapan, bir alışkanlığını, yaşadığı yeri, mesleğini değiştiren her insan, yaşam senaryosunda değişiklik çabası içindedir.
Hayatınızı değiştirmek için hangi adımları izlemek gerekir?
- Öncelikle ne istediğinizi belirleyin. Sizin varlık nedeniniz nedir? Bu hayatta ne istiyorsunuz? Ve bu ulaşılabilir bir amaç mı? Amaç “mutlaka” ulaşılabilir olmalıdır. Başlangıç noktası aşağıdaki sorulara cevap aramaktır: Ben bu hayatta ne istiyorum? Bu neye hizmet edecek? Buna ulaşırsam ne olacak? Bu benim gerçekten istediğim şey mi? Bu benim yapabileceğim bir şey mi?
- Kendi doğanızı keşfedin. Değerlerinizi, önceliklerinizi ve hayatta ne istediğinizi belirleyin. Kendinize şu soruları sorun: Benim güçlü yanlarım nelerdir? Benim zayıf yanlarım nelerdir? Farkında olmadığım güçlü ve zayıf yanlarım olabilir mi? Kendimle ilgili inandığım şeyler gerçek mi? Amacıma ulaşmak için neye ihtiyacım var ?İhtiyacım olan donanımlara nasıl ulaşabilirim?
- Seçeneklerinizi belirleyin. Bunu yaparken, istediğiniz şeyin içerdiği gizli riskleri de görmeye çalışın. İstediğim şey, çevremdeki insanları olumlu ve olumsuz nasıl etkileyecek? Bu etkiler istenen şeyler mi? O şeye ulaşmaya çalışırken hangi engellerle karşılaşacağım? Bunların üstesinden nasıl geleceğim? Kimlerden destek isteyebilirim? Umduğum desteği alamazsam alternatif B ve C planlarım ne olabilir? O güne kadar farkında olmadığım seçeneklerim olabilir mi?
- Aksiyon takviminizi oluşturun. Ne zaman harekete geçeceğim? Bu benim yapabileceğim bir şey mi? Başka neler yapabilirim?
Artık ne istediğinizi ve ona nasıl ulaşabileceğinizi biliyorsunuz. İçinde bulunduğunuz tabloyu siz resmetmiştiniz ve boya fırçaları sizin ellerinizde ve onu tekrar çizebilirsiniz.
İlker CANBULUT
Hayatınıza dokunabilecek diğer yazılarımız:
İş Hayatında Başarılı Olmanın Sırları
Girişimci Olmak İçin Başlangıç: Öğün